„Biblioteka Babel – tłumaczenie i jego światy” (5 XI 2019)
Relacja z otwartego, interdyscyplinarnego wykładu profesora Tadeusza Sławka
(em. prof. i rektor Uniwersytetu Śląskiego, polonista, anglista, muzyk i stały korespondent „Tygodnika Powszechnego”)
Na początku był przekład.
Wykład otwarty dotyczący paradygmatu przekładu w wykonaniu jednego z najwybitniejszych reprezentantów współczesnej myśli humanistycznej – prof. dra hab. Tadeusza Sławka – odbył się przy akompaniamencie refleksji nad tłumaczeniem świata na różne języki oraz obecności licznie zgromadzonych uczniów liceów ogólnokształcących z Góry, Sycowa i Wrocławia, a także doktorantów Wydziału Filologicznego i studentów anglistyki oraz Kolegium Międzyobszarowych Studiów Indywidualnych Uniwersytetu Wrocławskiego.
Refleksja nad przekładem ma swoją genezę w Księdze Rodzaju Starego Testamentu. Proweniencją idei pomieszania języków stała się opowieść o wieży Babel, która jest jednym z mitów założycielskich kultury Zachodu. W przeciwieństwie do następstw wynikających z konfuzji językowej, przekład wyrasta z poszanowania różnic, buduje mosty i łagodzi obyczaje niwelując niechęć do „innego”. Podobnie jak budowniczy wieży w krainie Szinear, tłumacz znajduje się w stanie poszukiwań i zwątpień. Postawa eksploratorskiej nieufności i niepewności jest oznaką pokory, jaka powinna cechować sumiennego tłumacza. Według francuskiego hermeneuty, Paula Ricoeura, przekład jest praktycznym ćwiczeniem gościnności kulturowej.
Wychodząc na spotkanie z innym językiem, wychodzimy na spotkanie z inną kulturą i drugim człowiekiem, a każdy tłumaczony tekst implikuje translację własnych poglądów, doświadczeń i postaw. W tłumaczeniu, jak i z tłumaczenia uczymy się wiele o sobie samych. Niestety, z uwagi na fakt, iż jest to wiedza w dużej mierze krytyczna, drogą na skróty stać się może intelektualnie kompromitujący nacjonalizm etniczny oparty zasadniczo na stygmatyzowaniu i wykluczeniu. A przecież w każdym języku odbijają się dziesiątki innych języków i kultur w nim zakodowanych. Wielość języków każe pytać o naturę wspólnoty i potrzebę doprecyzowania pojęcia „nasze”. Wykład Profesora Sławka skłania do zweryfikowania wygodnych odpowiedzi na węzłowe pytania; pobudzającym do myślenia transem odtruwa apatyczny trance. Parafrazując słowa Św. Jana: „na początku było Słowo” (J 1,1.), Profesor Sławek podsunął zebranym myśl jakoby to przekład wyznaczał początek naszego czasu, kiedy to Bóg przełożył nicość na świat. W centrum tego świata umieścił człowieka, którego cechą ontologiczną jest zdolność do tłumaczenia. Profesor podszedł do zagadnienia przekładu jako do zjawiska antropologicznego. W takiej perspektywie przekład jest szczególnym sposobem spoglądania na rzeczywistość kulturową. Z „Biblioteki Babel” Jorge Luisa Borgesa wynika, iż wszystko, co można powiedzieć, zostało już wypowiedziane. Z wykładu Profesora Sławka wynika, iż tłumaczenie jest zjawiskiem nieskończonym, nieustannie praktykowanym i stanowić może klucz do lepszego świata, świata bez Edków rodem z „Tanga” Sławomira Mrożka.
Cykl wykładów pt. „Beyond Language” jest wspólna inicjatywą Kolegium Studiów Międzyobszarowych UWr, Instytutu Filologii Angielskiej UWr oraz Komisji Nauk Filologicznych Oddziału PAN we Wrocławiu
tekst: Monika Piechota (doktorantka Wydziału Filologicznego UWr)
zdjęcia: Piotr P. Chruszczewski